Đầy đủ về Tết Hàn thực: Nguồn gốc, ý nghĩa, mâm cúng, văn khấn, nên - không nên làm gì?

Tết Hàn thực là gì?

Trong văn hóa dân gian Việt Nam, Tết Hàn thực còn gọi là Tết Bánh trôi - bánh chay. Ngày lễ này rơi vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, có nguồn gốc từ Trung Quốc, sau lan truyền sang Việt Nam. 

"Hàn thực" trong tiếng Hoa có nghĩa là "ăn lạnh" để ám chỉ thức ăn chay được dùng vào ngày này. Thông thường, vào dịp Tết Hàn thực, các gia đình có truyền thống nặn bánh trôi, bánh chay để cúng tổ tiên vào sáng mùng 3 âm lịch. 

Đây là nét văn hóa đặc sắc của người Việt, thể hiện sự tôn kính và biết ơn tiền nhân đồng thời cầu chúc sự may mắn, thịnh vượng trong năm mới.

Tết Hàn thực 2024 rơi vào ngày nào?

Năm 2024, tết Hàn thực rơi vào thứ Năm, ngày 11/04/2024 Dương lịch. 

Nguồn gốc Tết Hàn thực 

Theo truyền thuyết, nguồn gốc Tết Hàn thực gắn liền với câu chuyện “Giới Tử Thôi chết cháy” thời Xuân Thu. Khi vua nước Tấn xưa bỏ ngôi chạy loạn đã được Giới Tử Thôi cứu giúp. Tuy nhiên, sau khi lên ngôi, vua lại quên ơn người đã giúp mình. Giới Tử Thôi không oán hận mà rút vào trong núi sống với mẹ. Khi vua nhớ ra và muốn báo đáp thì ông từ chối. Vua sai đốt rừng ép Giới Tử Thôi ra mặt nhưng điều đó khiến cả hai mẹ con ông thiệt mạng vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch. Người xưa truyền tụng câu chuyện đau lòng trên và hạ lệnh cấm đốt lửa, chỉ ăn thức ăn lạnh trong 3 ngày (từ mùng 1 đến mùng 3) để tưởng nhớ vị thần nghĩa hiệp Giới Tử Thôi. Từ đó hình thành nên Tết Hàn thực Trung Quốc. 

Ý nghĩa Tết Hàn thực

Tết Hàn thực thể hiện hiếu thuận với tiền nhân, ý nghĩa sum vầy cũng như khát vọng về một cuộc sống thuận hòa của con người với thiên nhiên. Ngày này, mọi người làm bánh trôi, bánh chay để cúng tổ tiên, thể hiện sự biết ơn và kính trọng. Sau lễ cúng là thưởng thức bánh trong không khí ấm áp, sum vầy của cả nhà. Trong khi thưởng thức bánh trôi, mọi người cùng nhau đọc lại những câu chuyện cổ xưa như “Lạc Long Quân –  u Cơ”, khơi gợi niềm tự hào về nguồn cội dân tộc. Người xưa chọn ngày này theo lịch âm để cầu mong mùa hè mát mẻ, tránh hạn hán. Bánh chay tượng trưng cho sự quân bình của âm dương ngũ hành.

Tết Hàn thực thường làm gì?

Ngày cúng dường: Tết Hàn Thực là dịp người Việt thường dành để cúng dường tổ tiên và người đã khuất trong gia đình. Gia chủ sẽ đốt hương, dâng lễ vật gồm trái cây, bánh trôi, bánh chay và các loại đồ ăn trên bàn thờ, cầu mong sự bình an và hạnh phúc cho tổ tiên và gia đình.

Ăn chay: Trong ngày này, nhiều gia đình tại Việt Nam thực hiện việc ăn chay để tưởng nhớ và tôn vinh các linh hồn đã ra đi. Bánh trôi và bánh chay là hai món ăn truyền thống được chuẩn bị và cúng dường trong dịp này.

Lễ hội truyền thống: Ở một số địa phương, Tết Hàn Thực còn được tổ chức như một lễ hội với nhiều hoạt động văn hóa truyền thống như hát, múa, chơi trò chơi dân gian và biểu diễn các nghi lễ truyền thống.

Vì sao phải làm bánh trôi, bánh chay vào Tết Hàn thực?

Theo truyền thống của người Việt, vào ngày Tết Hàn thực, các gia đình thường làm bánh trôi, bánh chay để dâng cúng tổ tiên. Điều này khác với Tết Hàn thực ở Trung Quốc, nơi người dân kiêng đốt lửa và chỉ ăn đồ lạnh trong 3 ngày.

Theo một số nhà nghiên cứu, tục lệ ăn bánh trôi, bánh chay của người Việt vào dịp này bắt nguồn từ thời Lê Trung Hưng (1533-1789). Việc dùng bánh trôi và bánh chay trong nghi thức tế tự cũng mang nhiều ý nghĩa tích cực.

Thứ nhất, nó thể hiện nền văn minh lúa nước của Việt Nam. Hai loại bánh được làm từ nguyên liệu chính là gạo nếp - thành quả của quá trình lao động vất vả của nông dân, để dâng cúng tổ tiên có công sinh thành và dưỡng dục con cháu.

Thứ hai, bánh trôi, bánh chay còn gợi nhớ đến huyền thoại “Bọc trăm trứng” của Mẹ  u Cơ. Trong đó, bánh trôi tượng trưng cho 50 người con theo Mẹ lên núi, còn bánh chay tượng trưng cho 50 người con theo Cha xuống biển.

Như vậy, việc dùng bánh trôi và bánh chay trong Tết Hàn thực không chỉ thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn mà còn gìn giữ truyền thuyết cổ xưa của dân tộc. Đồng thời, nó cũng mang ý nghĩa tri ân tổ tiên đã có công sinh thành, gây dựng quê hương đất nước.

Mâm cúng Tết Hàn thực 2024 cần có những gì?

Theo phong tục, trong mâm cúng Tết Hàn thực cần có những món cơ bản sau:

- Bánh trôi, bánh chay: Số lượng thường là 3 hoặc 5 bát mỗi loại, tùy theo số thành viên trong gia đình. 

- Hoa tươi, trầu cau: Hoa thường dùng như hoa đồng tiền, hoa cúc vàng... tượng trưng cho tài lộc, may mắn. Trầu cau cũng nên có số lẻ để đẹp mắt.

- Trái cây: Thông thường là mâm ngũ quả gồm 5 loại trái cây khác nhau, tượng trưng cho ngũ hành trong tự nhiên. 

- Nước: Biểu tượng cho sự trong sáng, thể hiện lòng thành của người dâng lễ.

Ngoài ra còn có thêm nhang, đèn, một số gia đình cúng thêm món mặn. 

Lưu ý một số điều kiêng kỵ trong mâm cúng ngày Tết Hàn thực như: Kiêng đồ có gai nhọn, vị đắng; kiêng hoa sứ, hoa ly; không nên dọn nhà để tránh xáo trộn năng lượng. 

Trong lúc thực hiện nghi lễ cúng bái, mọi người cần thành tâm đọc văn khấn, cầu chúc cuộc sống an lành, may mắn.

Giờ cúng Tết Hàn thực 2024 

Độc giả có thể lưu ý đến một số giờ hoàng đạo để cúng Tết Hàn thực 2024 như:

Đinh Sửu (1h-3h): Ngọc Đường    

Canh Thìn (7h-9h): Tư Mệnh

Nhâm Ngọ (11h-13h): Thanh Long    

Quý Mùi (13h-15h): Minh Đường

Bính Tuất (19h-21h): Kim Quỹ    

Đinh Hợi (21h-23h): Bảo Quang

Văn khấn Tết Hàn thực

Nam mô A Di Đà Phật (3 lần).

Con lạy chín phương trời, mười phương Phật, chư Phật mười phương. Con kính lạy Hoàng thiên, Hậu thổ, chư vị tôn thần.

Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành hoàng, ngài Bản xứ Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân cùng chư vị tôn thần.

Con kính lạy cao tằng tổ khảo, cao tằng tổ tỷ, thúc bá, đệ huynh, cô di, tỷ muội họ nội họ ngoại.

Tín chủ chúng con là…, ngụ tại…

Hôm nay là ngày 3/3, gặp tiết Hàn thực, tín chủ chúng con cảm nghĩ thâm ân trời đất, chư vị tôn thần, nhớ đức cù lao tiên tổ, thành tâm sắm lễ, quả cau lá trầu, hương hoa trà quả, đốt nén tâm hương, dâng lên trước án.

Chúng con kính mời ngài Bản cảnh Thành hoàng chư vị đại vương, ngài Bản xứ thần linh Thổ địa, ngài Bản gia Táo quân, Ngũ phương, Long mạch, Tài thần giáng lâm trước án, chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật.

Chúng con kính mời các cụ tổ khảo, tổ tỷ, chư vị hương linh gia tiên nội ngoại họ… (họ của gia chủ) cúi xin thương xót cho con cháu, giáng về chứng giám tâm thành, thụ hưởng lễ vật.

Tín chủ con lại kính mời vong linh các vị tiền chủ, hậu chủ ngụ trong nhà này, đất này đồng lâm án tiền, đồng lai âm hưởng, phù hộ cho toàn gia chúng con luôn luôn mạnh khỏe, mọi sự bình an, vạn sự tốt lành, gia đình hòa thuận, trên bảo dưới nghe.

Nam mô A Di Đà Phật (3 lần).

Tết Hàn thực 2024 nên làm gì?

Tưởng nhớ tổ tiên và người đã khuất: Dành thời gian để cúng dường và tưởng nhớ tổ tiên và người thân đã qua đời bằng cách đốt nhang, đặt trái cây và bánh trôi, bánh chay trên bàn thờ gia tiên.

Ăn chay: Tham gia vào phong tục ăn chay là một cách để tôn vinh các linh hồn đã ra đi và cầu mong sự bình an và hạnh phúc cho gia đình. Bạn có thể thưởng thức các món ăn chay truyền thống như bánh trôi, bánh chay và các món rau củ.

Tham gia các hoạt động tâm linh: Nếu có, bạn có thể tham gia các hoạt động tâm linh như thăm chùa, nhà thờ hoặc đền miếu để cầu nguyện và cầu mong sự bình an và may mắn cho mình và gia đình.

Dành thời gian bên gia đình: Tết Hàn Thực cũng là dịp để sum họp và tận hưởng khoảnh khắc quý giá bên gia đình. Dành thời gian để chia sẻ những câu chuyện, kỷ niệm và tạo ra những kỷ niệm mới.

Tết Hàn thực 2024 kiêng kỵ gì

- Kiêng lửa: Mặc dù không giống Trung Quốc, người Việt vẫn nấu nướng bình thường nhưng vẫn hạn chế sử dụng lửa, chỉ ăn món lạnh như bánh trôi, bánh chay.

- Kiêng mặn: Các gia đình thường ăn chay để tránh sát sinh, hoặc ít nhất cũng không giết mổ gia súc gia cầm trong ngày này.

- Kiêng cãi vã: Hạn chế cãi nhau giữa các thành viên, nếu có nên hòa giải và tránh những lời lẽ xấu.

- Kiêng bày biện cầu kỳ: Mâm cúng ngày này chỉ cần đơn giản với ý nghĩa thành tâm là được. 

- Kiêng dọn nhà: Theo quan niệm, điều này sẽ gây xáo trộn và mất đi sự phù hộ của tổ tiên.